Joan den maiatzaren 21ean, Kongresuak urritasunen bat duten pertsonen ezgaitasun judizialari amaiera ematen zion legea onartu zuen. Aldaketa hori posible egiteko modu aktiboan inplikatu diren profesionalen artean, Rafael Armesto abokatua dago (Gordóniz Bufetea eta Plena inclusióneko Juristen sareko kidea). Elkarrizketa honetan, planteamendu juridiko berri horren erabateko aldaketa azpimarratu du Armestok: ukaziotik, urritasuna izateagatik ezin bozkatzetik edo testamentua egin ezinetik, baietzera. Beharrezko euskarriekin, posible da.
Zer ekarriko du legeria zibil eta prozesalaren erreformak, urritasuna duten pertsonei euren gaitasun juridikoa baliatzen laguntzeko? Historikotzat jo al daiteke benetan?
Erreforma mugarri bat da gure azken aldiko Zuzenbidean; lege horrek beste lege batzuk erreformatzen ditu, ez Kode Zibila bakarrik, eta 1983ko aurreko erreformatik anbiziotsuena da. Eredua erabat aldatzea aurreikusten da, urritasuna duten pertsonak kontuan hartzean. Orain arte egoeraren “objektutzat” jotzen ziren, planteamendu paternalistarekin; eta orain “subjektutzat” hartzen dira, besteen baldintza berberetan. Horrek garrantzi handia du: arlo juridikoan lehen eta ondoren bat markatzen du, pertsonek euren eskubideak baliatzeko duten gaitasunari dagokionez.
Erregulazio berriak pertsonak behar dituen laguntzetan jartzen du arreta, ez haren ezgaitasunean. Zer ondorio ditu praktikan urritasuna duten pertsonentzat?
Horrela da, euskarriak funtsezko elementuak dira. Lehen, planteamendu juridiko osoa ukaziozkoa izaten zen: urritasunen bat zuten pertsonek ezin zuten bozkatu, ez ezkondu, ez testamentua egin… Orain erabateko aldaketa dago, gauza horiek egin ditzaketelako: beharrezkoak diren laguntzekin, ahal dute. Pertsonak jartzen dira erdian, eta horrek eragin handia du, ez bakarrik urritasuna duten pertsonengan, baita haiengandik gertu gaudenongan ere. Uste dut filosofia hori dagoeneko errotuta dagoela adimen urritasunaren inguruko erakundeetan, baina familia askorentzat eta eragile juridikoentzat erronka ere bada, mentalitate-aldaketa bat bultzatu behar baitugu.
Sistema judiziala aldaketa horretarako prestatuta al dago?
Oraindik goiz da zelan antolatuko den ikusteko; hala ere, orokorrean, legeriak hiru urte inguruko epea aurreikusten du ezgaitasuna dekretatu duten aurreko ebazpen judizial guztiak berrikusteko. Horrek lan handia ekarriko die epaitegiei; beraz, erronka handia da sistema judizialarentzat. Horrekin batera, sentsibilizazio-lana egin behar da. Izan ere, lege honek, “Zioen Azalpena” atalean, berariaz jasotzen du eremu juridikoko profesional guztien jarrera, prestakuntza eta jarduera eraldatzeko beharra. Kostatuko den zerbait da, ez baita aldaketa operatibo hutsa, mentalitate-aldaketa baizik.
Zer aldaketa egin beharko dira?
Filosofia berri hori txertatzeko kontzientziazioaz gain, legeak zenbait aurrerapen aurreikusten ditu. Zehazki, Prozedura Zibilaren Legea eta Borondatezko Jurisdikzioaren Legea aldatzen dira, eta biek zehazten dute bulego judizialak behar adina giza baliabide eta baliabide material izan behar dituela urritasunen bat duten pertsonek eremu horretan zer gertatzen den uler dezaten, eta erabakiak hartzerakoan adierazi, iritzia eman eta laguntza jaso ahal izan dezaten. Berariaz jasotzen da bizitza juridikoan sartzen hasia den bideratzailearen figura. Hori guztia iritsiko da, Legeak hala eskatzen duelako, baina zelan gauzatzen den ikusi beharko da.
Lege-erreforma honek zer erronka ekarriko dizkio elkarte-mugimenduari?
FEVASeko eta Plena inclusióneko erakundeek nabarmen egin dute aurrera pertsonak erdigunean jartzen dituen eredu hori praktikan jartzen. Izan ere, aldaketa horren jatorrian dagoen Urritasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazio Batuen Konbentzioa indarrean sartu zenetik, oso adi egon dira. Hala ere, nire ustez, beren erakundeen barruan nahiz gizartean kontzientziatzeko erronka dute aurretik. Gizarteak, oro har, urritasunaren oso kontzeptu paternalista eta protekzionista du, baina Pertsona ikusi behar du, letra larriz, eta huts egiteko eskubidearekin, besteak bezala.
Ikuspegi pertsonaletik, zelan bizi izan duzu erreforma hau ekarri duen prozesua?
Oso pozik. Duela 11 urte hasi nintzen Errege Patronatuarekin elkarlanean, Tutoretza Fundazioen Espainiako Elkartearen ordezkari gisa, eta, izapideak kostata egin badira ere, merezi izan du. Lehen lerroan bizi izan dut, baina FEVASen, elkarteen, Tutoretza Fundazioen… baterako konkista da. Orain, urte gutxi batzuetan finkatzea nahiko nuke, bere garaian botoa emateko eskubidearekin edo behartutako esterilizazioen baliogabetzearekin gertatu zen bezala; ilusioz betetako aldaketa asko dira… eta abian da, “desgaitu” terminoa ezabatu eta testua berriz idaztea proposatzen duen Konstituzioaren 49. artikuluaren erreforma-proiektua… Lanean jarraituko dugu.
