Ana Municio
Escuela21eko hezkuntza berrikuntzako zuzendaria, adimen artifizialean (AA) eta hezkuntza inklusioan aditua eta “Los algoritmos a examen ¿Por qué IA en educación?” gidaren egilekidea.
Adimen artifiziala inklusioaren zerbitzura jartzeko moduari buruz hausnartzen dugu, betiere ikuspegi pedagogiko eta etikotik. Municioren iritziz, paradoxikoa dirudien arren, adimen artifizialak gizatasun handiagoa ekar dezake ikasgeletara. Irakasleak zeregin burokratikoetatik libre uzteak arreta pertsonalizatuari eta elkarlanari eta lan praktikoari denbora gehiago eskaintzeko aukera ematen du.
Esan dezakegu AA iraultza bat markatzen ari dela hezkuntzaren esparruan?
AA jada gure bizitzan zegoen, baina booma AA sortzailearekin sortu da. Berrikuntza horrek dena aldatuko zuela zirudien, baina, garapenean oso azkar aurrera egin duen arren, ez du hainbesteko aldaketarik ekarri integrazioan. Eremu sentsiblea da, eta pertsonen zaintzatik, ematen duen onuratik eta haien duintasunarekiko errespetutik begiratu behar diogu.
Bai, iraultza bat dago, baina beste ingurune batzuetan baino motelago doa. Irakasleen aldetik mesfidantza handia dago, badakitelako ikasleak modu ez gidatuan erabiltzen ari direla, eta horrek nagikeria intelektuala sor dezake. Hala ere, ez dugu alde batera utzi behar. Irakasleek adimen artifiziala ezagutu behar dute, bai ala bai, eta haren erabileraren osagai etikoa kontuan hartu, ikasleei lagundu ahal izateko. AAk arriskuak eta abantaila asko ditu; inklusioaren kasuan, irakasleei zein ikasleei laguntzeko eremu bat irekitzen du. Guk arriskuak zaindu behar ditugu, baina ezin diogu erabiltzeari utzi arriskuak dituelako.
Funtsezko zein alderdi hartu behar dituzte kontuan irakasleek adimen artifiziala ikasgelan integratzeko orduan?
Funtsezko alderdi bat prestakuntza izatea da: tresna bakar batek ere ez du balio hori aplikatzeko prestakuntza egokirik gabe. Nola erabili jakin behar dugu, gure pedagogia eta ikasgelan egoteko modua eraldatzeko. Beharrezkoa da gaitasun digitalak izatea eta AAk nola funtzionatzen duen, zertarako balio duen, zertan lagun diezagukeen… ikastea. Hori guztia alderdi pedagogikoa ahaztu gabe; kontua helburu hezitzailearekin erabiltzea da. Beraz, tresnak zuk dituzun helburuen arabera aukeratu behar dira, eta ez alderantziz.
Gainera, hezkuntza-munduan ezinbestekoa da oso gogoan izatea pribatutasuna, datuen babesa eta pertsona guztien duintasuna. Alde etiko horretatik aukeratu behar dira tresnak. Jakin behar dugu enpresa handien esku daudela, eta ez dituztela giza helburuak, ekonomikoak baizik. Beraz, argi izan behar dugu zein datu sar ditzakegun edo datu horiek partekatu daitezkeen ala ez. Sartzen den guztiak anonimoa izan behar du. Ez gara behar bezain kontziente alde horretaz, urte asko daramatzagulako doako tresna horiek erabiltzeagatik ordaintzeko informazio pertsonala oparitzen, baina aztarna digitala uzten ari gara.
Beste elementu garrantzitsu bat familiei eta ikasleei informazioa ematea da. Tresna horiek erabiltzen baditugu, jakin egin behar dute. Eta beti egon behar du AAk eskaintzen digunaren berrikuspen kritiko bat, ez dugu inoiz geratu behar ematen duen lehen erantzunarekin.
Europar Batasunak adimen artifizialaren arriskuen mapa egin du, eta hezkuntzaren ebaluazioa maila altuan dago. Ezin dugu pertsonen bizitzan eragina duten erabakiak hartzeko erabili. Hau da, ez da gauza bera idazketa bati prestakuntzako feedbacka emateko edo nork egiten duen aurrera edo nork ez erabakitzeko erabiltzea. Azken erabilera hori debekatuta egongo da 2026an abian jarriko den Europako legediaren arabera. Beti pertsonak hartu behar ditu erabakiak, inoiz ez teknologiak.
Nola laguntzen du AAk Ikaskuntzarako Diseinu Unibertsalaren (DUA) ikuspegia sustatzen?
Prestakuntzetan beti hasten naiz inklusioa zer den azalduz, zentro askotan oraindik integrazioaren paradigmatik lan egiten delako, eta DUAk zer esan nahi duen ere azaltzen dut. AAk inklusioa lortzeko laguntza garrantzitsuak eskaintzen dizkie irakasleei. Funtsezkoa da irakasleei curriculum-diseinu malguagoak eta guztientzat egokiak egiten laguntzea: aukera ugari eskaintzen ditu, eta denek aurki dezakete ikasteko modua. Curriculum malgua sortzea ez da erraza, gure programazio eskemak apurtzen ditu, baina AA laguntzaile handia da. Adibide bat Ludia da, zer jarduera egin nahi duzun eta ikasgelan zer ikasle profil dituzun adierazteko tresna da, eta informazio hori DUAren printzipioekin era automatikoan alderatzen du. Teknologia horiek programazio-denbora aurrezten dute, eta irakasle gehiago animatzen dira.
AA oso baliagarria da materialak egokitzeko eta lengoaia eskuragarriago egiteko ere. Horretarako, AA integratuta dakarten zenbait tresna ditugu, testuak irakur ditzaketenak, funtsezko ideiak hauta ditzaketenak, azalpenak sor ditzaketenak… Moldagarritasun hori funtsezkoa da ulermen maila anitzak izateko. Canva edo Genially tresnek, besteak beste, material irisgarriak, ingurune multimodalak eta informazioa aurkezteko modu desberdinak sortzeko aukera ematen digute, ikaskuntza errazteko.
AAren beste promesa handi bat ikaskuntzaren pertsonalizazioa da, ikasle bakoitzak bere mailaren arabera material desberdinak aurkitzea ahalbidetzen duten plataformen bidez. Une honetan hori promesa bat da, gehienak indibidualizaziora bideratuta baitaude, eta hori beste gauza bat da. Pertsonalizazioak esan nahi du ikasleek, askotariko aukeren barruan, nola ikasi nahi duten hautatzeko aukera dutela.
Azkenik, AA laguntzaile handia da prestakuntza-ebaluaziorako: ikasleei zuzendutako feedback horretan laguntzen du, beren lanean aurrera egin dezaten. Adibidez, ChatGPTn testu bat sartu eta hiru ideia gako eska daitezke, hobetzeko. Denbora errealeko informazio hori hezkuntza-hobekuntzaren osagai nagusietakoa da.
Hori guztia bat dator DUAren oinarrizko printzipioekin.
AAn oinarritutako zein tresna dira erabilgarrienak DUAren printzipioak aplikatzeko?
Irakasleentzat, besteak beste, ChatGPT edo Gemini tresnak nabarmenduko nituzke. Garrantzitsua da kontuan hartzea legeriak adin murrizketak ezartzen dituela erabiltzeko. Adibidez, ChatGPT debekatuta dago 18 urtetik beherakoentzat eta Gemini 13 urtetik gorakoek baino ezin dute erabili. Ikasleekin etorkizunean ondo erabili ahal izateko gaitasunak garatzeko egin behar da lan.
Gainera, Googleren NotebookLM nabarmenduko nuke, iturri fidagarriak kargatzeko (PDF, bideoak, artikuluak…) eta eduki berriak sortzeko aukera ematen baitu: gida didaktikoak, mapa kontzeptualak, podcastak… Baita testuak irudi, eskema edo infografia bihurtzeko aukera ematen duen NAPKIN ere.
Ikasleen laguntzaile gisa, irisgarritasunarekin erlazionatutako tresna asko daude: ortografia eta gramatika berrikusteko laguntza, testuen irakurketa, testu konplexuak errazago bihurtzea, testuak beste hizkuntza batzuetara itzultzea… Tresna horietako asko luzapen gisa instalatu daitezke ikasleen nabigatzailean, eta era automatikoan funtzionatzen dute edukia denbora errealean eskuragarri izateko. Laguntza horiek ez dira soilik zailtasunak dituztenentzat, ikasle guztientzat baizik.
Zein dira ikasleengan eta irakasleengan garatu behar diren konpetentziarik garrantzitsuenak?
Batez ere, pentsamendu kritikoa. Pertsonok teknologian konfiantza izateko joera dugu, modu naturalean, dena ona balitz bezala. Baina ez da ez ona ez neutroa. Beharrezko arreta pentsamendu kritikotik bakarrik etor daiteke. Bestalde, jakin behar dugu AAk bizitza errazten digula, baina gure hautatzeko gaitasuna mugatzen duela, erabakitzeko zenbait eremu sortzen dituelako. Gustatzen zaizuna bakarrik erakusten dizu, eta horrek beste aukera pila bat galtzea dakar.
Irakasleok AAk nola funtzionatzen duen ikasi behar dugu, ikasleei laguntzeko eta haien pentsamendu kritikoa, sortzailea eta kolaboratiboa garatu ahal izateko. Oraintxe bertan material gutxi dago ikasleek AAri buruz ikas dezaten. Garatu beharreko eremua da.
Zer behar dute irakasleek adimen artifiziala ikasgelan integratzeko?
Lehenik eta behin, argi izan zertarako erabili, tresna desberdinak ezagutu eta egokiak hautatu. Horretarako, gaitasun digitalari buruzko prestakuntza pedagogikoa behar da. Teknologia honek ikasteko modua nola alda dezakeen ulertu behar dugu. Teknologiak zentzua du gela barruan jarduteko modua eta ikasteko modua aldatzen badira.
Era berean, errazagoa da erronka horri aurre egitea erabakiak irakasleenak ez ezik kolegiatuak ere badira. Ikastetxeak adimen artifiziala erabiltzeko protokoloa egin behar du, eta nola erabili aztertuko duen batzorde bat sortu: ikasleek noiz erabil dezaketen, inklusioan nola lagun dezakeen, curriculum diseinuak sortzen nola lagun dezakeen, familiak zerk kezkatzen dituen, nola informatuko ditugun… Izan ere, Europar Batasunak badu inplementatu nahi duten ikastetxeentzat galderak dituen dokumentu bat.
Nola ikusten duzu etorkizuneko eskola?
Eskola malguagoa irudikatzen dut, eta, beraz, inklusiboagoa. Eskola tradizionala zurrunagoa da: ikasteko modu bakarra dago, eta ikasitakoa frogatzeko modu bakarra. Hala ere, AAk diseinatzeko eta ikasleek ikasi dutena adierazi ahal izateko aukera asko eskaintzen dizkigu. Bestalde, gizatiarragoa dela uste dut. Bitxia bada ere, uste dut AAk gizatasun handiagoa ekarriko digula, burokrazian galtzen dugun denbora asko kenduko digulako eta ikasleei arreta ematen eta eskolak praktikoagoak eta lankidetzako lanean zentratuagoak izaten denbora gehiago emateko aukera emango digulako. Teknologiak, gizatiarragoak izaten laguntzen badigu du zentzua.
Erreferentzia interesgarriak
Guía para docentes IA y educación (descarga libre y gratuita)
Nuevo marco de competencias para estudiantes en materia de IA creado por la UE
Nuevo marco de competencias para dicentes en materia de IA creado por la UE
